Dit hoofdstuk toont u de basisprincipes van de Gregoriaanse
notatie en hoe u die gebruikt om partituren in
Harmony of Melody te schrijven.
Als u deze notatiewijze niet kent, dan hopen wij dat
het lezen van dit hoofdstuk ervoor zal zorgen dat u
dit verder zult gaan onderzoeken.
Hier volgt een voorbeeld van een gregoriaanse
notenbalk die gemaakt werd met Harmony of Melody:
Enkele stukken met Gregoriaanse muziek zijn
meegeleverd in de Demos map ("Gregorian" map).
Basisprincipes
|
|
De Gregoriaanse notatie is
hoofdzakelijk
ontworpen om de
heilige gezangen
uit het begin van het
tweede millennium
op papier te zetten.
De toonladder die gebruikt wordt, komt overeen
met de volgende moderne noten: C, D, E, F, G, A.
De intervallen tussen deze noten zijn dezelfde als
die in de huidige notatie.
De noten worden geschreven op een notenbalk met vier
lijnen. Iedere notenbalk is voor een individuele
zanger, dus er staan geen akkoorden op deze
notenbalken (een normale zanger kan moeilijk
verschillende noten tegelijk zingen!)
Alleen de toonhoogte wordt opgeschreven.
De koordirigent (of zanger) wordt vrijgelaten in
de keuze van de tijdsduur. In sommige gevallen
worden er wel indicaties weergegeven of een noot
langer of korter moet duren.
Ook de plaatsen waar de zanger kan ademhalen
(rusten), zijn opgeschreven.
Deze zijn hetzelfde als de pauzes en de rusten in
de huidige notatie.
Omdat het hier kerkzang betreft, zijn er bijna
altijd liedteksten meegegeven bij de
notenbalken.
Ieder woord van de liedtekst (of lettergreep) komt
overeen met één of meerdere noten (tot maximaal 4).
Alle noten die bij hetzelfde woord of lettergreep
gezongen worden, staan gegroepeerd als een eenheid
die Neume genoemd wordt.
Neumen
|
|
De grondslag van de Gregoriaanse notatie is de
neume.
Een neume wordt gedefinieerd door:
- de noten waaruit de neume is opgebouwd (vanaf
één tot en met vier)
- de intervallen tussen deze noten (op en
neer)
Iedere neume heeft een eigen naam. Noten
binnen een neume worden getekend als een vierkant,
een diamant of een dikke lijn.
Een neume begint altijd aan het begin van een
lettergreep.
Een neume wordt altijd van links naar rechts gelezen
(net als in de huidige notatie) en van onder naar
boven als de noten op dezelfde kolom staan.
Een voorbeeld:
Hier zijn drie noten in de huidige notatie. De
toonhoogte wordt verhoogd vanaf de eerste naar de
tweede en wordt daarna opnieuw verhoogd vanaf de
tweede naar de derde.
Dit is de “Scandicus” (stijgende) neume, en
wordt met de gregoriaanse notatie als volgt
opgeschreven:
In een neume kunnen één tot en met vier noten worden
geschreven. Er zijn dus drie nootveranderingen
(verbuigingen) in één enkele neume.
Er zijn 1 + 2 + 4 + 8 = 15 verschillende neumen.
Iedere neume heeft zijn eigen naam
Aantal
noten |
Verbuigingen |
Naam van de neume |
1 |
Geen |
Punctum (eenvoudige noot) of Virga (noot
met een stok)
|
2 |
Stijgend (S) |
Podatus (pes) |
2 |
Dalend (D) |
Clivis (flexa) |
3 |
SS |
Scandicus |
3 |
SD |
Torculus |
3 |
DS |
Porrectus |
3 |
DD |
Climacus |
4 |
SSS
|
Virga praetripuncits |
4 |
SSD |
Scandus flexus |
4 |
SDS |
Torculus resipunus |
4 |
SDD |
Pes subtripunctis |
4 |
DSS |
Porrectus resupinus |
4 |
DSD |
Porrectus flexus |
4 |
DDS |
Climacus resupinus |
4 |
DDD |
Virga subtripunctis |
Oefening:
Hier staat een neume. Geef zijn naam met behulp van
de tabel hierboven (het antwoord staat onderaan deze
pagina)
|
Opmerking: De namen van
de neumen zijn alleen ter
informatie gegeven. Het is niet
nodig om deze namen te kennen als
u met Harmony of Melody werkt. |
|
Indicatoren van de tijdsduur van noten
|
|
Meestal hebben de noten een gelijke tijdsduur.
Het is echter mogelijk om informatie in de
partituur op te nemen die over de tijdsduur van
noten gaat.
Een langere noot zal met een punt (punctum
mora) worden gemarkeerd, net als in de huidige
notatie.
Een kortere noot (liquescens) zal met een
klein vierkant worden gemarkeerd. Meestal
verandert deze noot de naam van de neume en staat
hij aan het einde van de nueme.
Voortekens
|
|
In de gregoriaanse notatie kunnen twee voortekens
worden gevonden: de mol en het herstellingsteken.
Voortekens worden op dezelfde manier genoteerd als
in de huidige notatie.
Sleutels
|
|
Er zijn twee soorten sleutels:
De C-sleutel :
(De C staat op de lijn die met de pijl wordt
aangewezen)
De F-sleutel:
(De F staat op de lijn die met de pijl wordt
aangewezen)
Deze sleutels kunnen op iedere lijn van de
notenbalk worden geplaatst. Hiermee wordt
aangegeven welke lijn overeenkomt met de genoemde
noot.
De voortekening (dat zijn
de voortekens die direct na de sleutel staan) komt
niet vaak voor, maar is wel mogelijk: soms komt u
de mol tegen als een voorteken.
Adem
|
|
Indicatoren voor de adem zijn gelijk aan de
pauzes en rusten in de huidige notatie. Ze worden
geschreven als een verticale maat.
Custos
|
|
Custos zijn kleine noten die op de
notenbalk staan. Ze staan aan de rechterkant van
het papier. Deze noten waarschuwen de zanger wat
de eerste noot van de volgende lijn zal zijn.
Melody en Harmony genereren custos automatisch en
geven hen vervolgens weer
Episema
|
|
An Episema, in the Solesmes
notation, changes the way a neume is performed.
Horizontal episema, by its shape and effect, is close to a tenuto : note duration is lengthened
Vertical episema marks the ictus. It specifies the
stress (accentuation), that can be different from the spoken latin
prosody.
Wijzigen
|
|
Algemene punten
Alle normale wijzigingen kunnen op gregoriaanse
notenbalken worden uitgevoerd (Knippen, Plakken,
Transponeren, Toevoegen enzovoorts). U kunt
echter alleen hele neumen knippen en plakken.
Palet
Een gregoriaans hulpmiddelen palet is te kiezen in
het "Vensters" menu. In het hulpvenster wordt een
beschrijving van iedere knop gegeven.
Aanmaken van een gregoriaanse notenbalk
Maak een nieuw document aan en selecteer het
type als "Gregoriaanse zang".
U kunt ook een nieuwe notenbalk aanbrengen aan
een bestaand document, om vervolgens het type te
veranderen naar "Gregoriaans".
Selecteren van de sleutel
Kies nu de knop voor het wijzigen van de
sleutel en klik op de gregoriaanse notenbalk.
Selecteer nu de C of de F-sleutel en de baslijn
van de sleutel.
Invoegen van een noot
Kies nu een tijdsduur van een noot in het
Gregoriaans hulpmiddelen palet (punctum mora,
punctum of liquescens) en beweeg nu met de
muisaanwijzer over de gregoriaanse notenbalk.
Het hulpvenster geeft nu weer:
- Het type neume dat zich onder de
muisaanwijzer bevindt (met de bijbehorende
toonhoogtes)
- Het soort neume dat u zult krijgen zodra u
de noot invoegt.
Zodra de neume vier noten omvat, dan wordt dit
weergegeven in het hulpvenster. Als u toch een
nieuwe noot toevoegt aan een neume met vier noten,
dan wordt een foutboodschap weergegeven. De noot
wordt niet ingevoegd.
Om een noot aan het begin van een neume in te
voegen, klikt u voor de neume op de juiste lijn.
Om een noot aan het eind van een neume in te
voegen, klikt u na de neume op de juiste lijn.
Om een noot in het midden van een neume in te
voegen, klik dan op de juiste plaats in de neume.
|
Tip: Soms kunnen noten
in een neume grafisch gezien erg
dicht tegen elkaar aan staan. Om
er zeker van te zijn dat u op de
juiste plaats klikt, kunt u de
schaal van uw document
vergroten. |
|
Invoegen van een rust
Kies een rust in het palet en beweeg nu met de
muis over de gregoriaanse notenbalk. Klik om de
rust (ademhaling) in te voegen. Klik meerdere
keren om de tijdsduur van de ademhaling groter
te maken.
Wissen van een noot of een rust
Kies het wissen hulpmiddel (de knop met de
bliksemschicht) en klik op de noot (of de rust)
die u verwijderd wilt hebben. Als u op een neume
klikt, dan wordt alleen de noot die door de muis
wordt aangewezen verwijderd.
Beperkingen
|
|
- Om meerdere gregoriaanse notenbalken (of een
gregoriaanse notenbalk met een normale
notenbalk) te synchroniseren, moet u eerst een
maataanduiding voor het
document aangeven. Met een 16/4 maataanduiding
kunt u ook 32 puncta opschrijven in een enkele
maat.
- Bij de grafische locatie van de neume in de
maat bent u niet helemaal vrij. U kunt
bijvoorbeeld geen punctum toevoegen direct na
een neume met vier noten: het gebied dat door
een neume wordt gebruikt, is altijd de som van
de bijbehorende puncta.
- Het is mogelijk om te knippen en plakken
tussen gregoriaanse en moderne notenbalken.
Sommige groepen van noten (bijvoorbeeld
akkoorden) kunnen echter vreemde resultaten
geven op gregoriaanse notenbalken.
Antwoord bij de
oefening:
Het is een 3-noten
neume: hij stijgt en hij daalt, dus het is een Torculus. |